Καταναγκασμοί: Η φύση τους

Οι καταναγκασμοί είναι επαναλαμβανόμενες φαινομενικά σκόπιμες συμπεριφορές, τις οποίες το άτομο νιώθει υποχρεωμένο να εκτελέσει με συγκεκριμένο τρόπο, ως εσωτερική πίεση, προκειμένου να καταπολεμήσει το άγχος που του προκαλούν οι ιδεοληψίες του. Μέσω των καταναγκασμών, οι ψυχαναγκαστικοί – καταναγκαστικοί ασθενείς προσπαθούν να εξουδετερώσουν τη δυσφορία τους, αλλά και να αποφύγουν το ερέθισμα που τους προκαλεί τη δυσφορία και το άγχος.

Οι πιο συνηθισμένοι τύποι καταναγκασμών είναι έξι, και ως προς το περιεχόμενό τους αφορούν στον έλεγχο και τη μέτρηση, το πλύσιμο και τον καθαρισμό, την καταμέτρηση, την αναζήτηση διαβεβαιώσεων και καθησυχασμού, την αποθησαύριση, τη συμμετρία ή την ακρίβεια, καθώς και τις παρορμήσεις επιθετικότητας ή βίας.

Ως προς τη μορφή τους διακρίνονται: (α) σε επανελέγχου και επανάληψης, όπου το άτομο έχοντας ιδεοληψίες αμφιβολίας τσεκάρει νοητικά, κινητικά και οπτικά για να βεβαιωθεί και να μειώσει το άγχος του, (β) σε τελετουργίες καθαρισμού, όπου το άτομο κυριαρχείται από ιδεοληψίες φόβου μολύνσεως, (γ) σε τελετουργίες τακτοποίησης και συμμετρίας, όπου ο ασθενής μπορεί να διακατέχεται από μαγική σκέψη και να προσπαθεί να μειώσει μέσω των ψυχαναγκασμών του το άγχος που βιώνει για οποιονδήποτε λόγο (για παράδειγμα: “τακτοποιώ μην πεθάνει η μάνα μου”). Επίσης, διακρίνονται σε (δ) τελετουργίες αποθησαύρισης, όπου ο ασθενής συσσωρεύει οποιοδήποτε αντικείμενο θεωρώντας ότι ίσως του χρειαστεί στο μέλλον, δεν πετάει τίποτα, ενώ παράλληλα επανελέγχει, διακατεχόμενος από μαγική σκέψη και συνήθως χωρίς να υπάρχει κυρίαρχη ιδεοληψία, (ε) τελετουργίες ψυχαναγκαστικής επιβράδυνσης, όπου το άτομο σπάει την κίνηση σε εκατοντάδες κομμάτια και κάνει το κάθε κομμάτι πολλές φορές ή πολύ αργά, κάνοντας παράλληλα νοητικό έλεγχο, (στ) τελετουργίες νοητικές, όπου το άτομο προβαίνει σε επανάληψη λέξεων, αριθμών, προσευχών και τραγουδιών, και τέλος, (ζ) σε τελετουργίες αποφυγής, όπου ο θεραπευόμενος αποφεύγει κάτι με συγκεκριμένο επαναληπτικό και στερεότυπο τρόπο.